Nhị nguyên là tính tương phản đặc thù trong cuộc sống; cặp song hành trong mọi lĩnh vực: đẹp-xấu, thiện-ác, rộng -hẹp, đạo đức-giả dối, hữu thần-vô thần...
Khuynh hướng chung của các tôn giáo là lấy cái thiện để trừ cái bất thiện, khuynh hướng chung của các hệ phái tâm linh là giúp tâm thức ra khỏi cái uế trược ràng buộc lên giai tầng giải thoát; khuynh hướng chung của nghệ thuật là lấy cái hay cái đẹp, cái thẩm mỹ để san lấp cho cái dỡ, cái xấu, cái bất toàn. Khuynh hướng chung của việc giáo dục là kiến thức và đạo đức để nâng tầm văn hóa cho xã hội...Mặt tích cực là thế, nhưng song song của tích cực vẫn hiện diện cái tiêu cực, nói cách khác, trong tích cực đã ngầm chứa mầm mống của tiêu cực, nói theo Đạo học, trong Âm đã có Dương, trong Dương vẫn có Âm. Chính tính tương phản hỗ tương cho nhau mà cuộc sống khó cầu toàn, khó mà lấy cái nầy ra khỏi cái nọ, vì thế, chủ trương triệt tiêu đối phương để phát triển chính lý là việc tạo thêm sự rắc rối. Thuyết Duy vật từng nói: "trong một hợp thể luôn có hai mặt mâu thuẩn đối lập lẫn nhau, giải quyết mâu thuẩn nầy thì mâu thuẩn khác phát sanh". Nói như thế không có nghĩa là không làm gì hết, cứ để tồn tại mọi bất toàn; điều tất yếu là nâng cao cái đẹp, cái hay, cái tốt thì cái bất thiện cũng được nâng lên tương đương để khống chế lẫn nhau. Một vũ khí tối tân được ra đời thì liền sau đó có loại vũ khí khống chế sự tối tân đó, có nghĩa loại vũ khí khống chế cũng tối tân không thua loại vũ khí tối tân.Bệnh lạ thế kỷ xuất hiện thì sẽ xuất hiện dược phẩm khống chế bệnh lạ. Thông tin truyền thông toàn cầu giúp tối ưu hóa mọi giao lưu và hệ thống hóa mọi cơ cấu toàn cầu thì sau đó toàn cầu cũng gặp rắc rối về bảo mật thông tin.
Chiến tranh giải quyết một số mâu thuẩn, sau đó mâu thuẩn khác phát sanh ngầm chứa hạt giống chiến tranh. Bảo là chiến tranh để đem lại hòa bình chỉ là cách nói ngụy biện, vì sau khi chiến tranh kết thúc, trong hòa bình luôn nẩy mầm hạt giống đấu tranh đưa đến chiến tranh. Một quốc gia không có chiến tranh vì dân tộc đó không nuôi dưỡng hạt giống bạo lực. Một quốc gia nuôi dưỡng chiến tranh do giới lãnh đạo chủ trương, tuy chiến tranh không hoặc chưa xây ra cho chính quốc gia đó, nhờ phước lực của toàn dân hay nghiệp vận của đất nước còn tốt đẹp, dĩ nhiên trong mạch sống của quốc gia đó phải tồn tại một phước báu nhất định. Theo nhận định của giới truyển thông, Mỹ là quốc gia làm từ thiện nhiều nhất, cũng là quốc gia phát triển nhất. Việc Mỹ đầu tư cho một số cuộc chiến để giải quyết một phần kinh tế và ổn định thế giới là điều tất yếu của một nước lãnh đạo, song song đó, Mỹ vẫn thể hiện tính hỗ trợ nhân đạo không những với người dân trong nước mà còn với các quốc gia khác, muốn quốc gia mình ổn định và phát triển, phải phát triển ổn định cho các quốc gia trong tầm ảnh hưởng của mình, ý thức như thế, Mỹ đã giúp các đồng minh phát triển kinh tế và ổn định chính trị, thỉnh thoảng vẫn xẩy ra thiên tai hoạn nạn là điều tất nhiên. Lịch sử Trung Quốc, từ ngàn xưa từng là gồm nhiều tiểu quốc, từng thống nhất đại lục, từng bị phân hóa, dù thời kỳ nào, giới lãnh đạo vẫn nuôi dưỡng mộng bá quyền và tính thô bạo, không những đối với dân mình mà cả các quốc gia lân bang. Hiện nay, cái ác không những trong giới cầm quyền mà ngay cả người dân đang làm giàu trên những đau khổ của kẻ khác, vì thế bất an luôn rình rập, thiên tai, nạn tai luôn xẩy đến. Làm kinh tế hiện nay của những tầng lớp thiếu đạo đức thường gây tổn hại kẻ khác, tuy quả báo chưa đến nhưng nhân đã tạo thì khó mà tránh hậu hoạn. Xã hội Trung Quốc và một vài nước đang phát triển kinh tế thị trường vô luật pháp, gây xáo trộn nhân loại, ngay chính xã hội đó cũng đã bất an, ngược lại, các nước phát triển có nền tảng đạo đức vững vàn, phát triển kinh tế trật tự theo quy luật tôn trọng lợi ích chung thì cuộc sống của người dân luôn ổn định, mọi an toàn được bảo đảm lâu dài.
Xã hội ổn định, phát triển không chỉ về mặt kinh tế mà còn phải ổn định-phát triển về đạo đức và văn hóa song hành. Trong tôn giáo cũng thế, sở dĩ các tôn giáo kêu gọi bác ái từ bi là vì con người thiếu từ bi-bác ái với nhau, nghĩa là xưng tán từ bi-bác ái thì trong đó đã ngầm chứa cái không có bác ái-từ bi; việc kêu gọi là một lẽ, mà chính bản thân người kêu gọi cũng phải thuần từ. Kêu gọi bác ái-từ bi mà mình còn hiện diện tham lam si mê sân hận thì từ bi-bác ái đó chính là vô đạo đức thiếu tình thương, một khẩu hiệu che đậy tính tương phản đang tồn tại; vì vậy đã nẩy sinh đố kỵ lẫn nhau, chiến tranh tôn giáo phát sanh. Cũng thế, kêu gọi tín đồ bố thí mà mình không những không bố thí, lại bòn rút keo kiệt. Đó là tệ nạn hiện nay hầu hết tu sĩ các tôn giáo đều vấp phải. Riêng Phật giáo trong nước,cơ sở vật chất phát triển, lượng số tu sĩ phát triển so với quá khứ, không vì thế mà Phật giáo được gọi là phát triển. Lượng hành giả chân tu chứng đắc quá ít, không đủ chế tác năng lượng thuần khiết trong sáng cho đạo Phật, vì vậy trường lực đen tối phát triển song hành theo sự phát triển mặt nổi, tệ nạn tràn lan.
Hóa giải tính tương phản của cuộc sống là việc khó nhưng để nâng cấp tính chất thiện cao hơn tính bất thiện thì có thể, với điều kiện nhân sự thực hiện phải có căn bản thiện nhiều hơn bất thiện. Nho gia có câu: "cùng tắc biến, biến tắc thông, thông tắc cửu". Đã là tương đối trong một giai đoạn thì làm sao mà cửu? Vì vậy, chiến tranh để chuẩn bị hòa bình, hòa bình luôn cảnh giác với chiến tranh; không thể giải quyết một cách toàn triệt trong cuộc sống tương đối.Phật giáo cũng như các tôn giáo hiện hữu không tránh khỏi tính tương tác phản diện, tuy nhiên, trên giai tầng tâm linh, Phật giáo có thể thoát khỏi sự khống chế của tính tương phản, do tự thân hành giả vượt khỏi tâm thức tương phản, đi đến rốt ráo mà thuật ngữ gọi là Ba La Mật. Tâm thức không tồn tại tính tương phản là đã vượt thoát sự chi phối của luật tương đối. Để đạt đến trạng thái "vô quái ngại", hành giả phải có một công phu miên mật lâu dài.Trước khi hành giả vượt thoát được tính tương đối, phải thông qua sự tương đối. Tâm linh là thế, nhưng xã hội không thể, nhất là đại bộ phận dân sinh còn mang nhiều nghiệp thức bất đồng, ô trược đầy dẫy, nợ máu chúng sanh chưa trả xong; Một số thành tâm tiến hóa thì cái tốt vượt trội cái xấu, vẫn chỉ là đạo đức thế gian và văn hóa nhân bản, dẫu sao, đó cũng là điểm son trong hằng sa điểm đen giữa cuộc sống tạp cư. Người Phật tử biết chấp nhận mọi tương phản vì cuộc sống là tương đối, không thể đòi hỏi tuyệt đối theo ý mình; biết chấp nhận và thích nghi thì an lạc sẽ có, luôn bất mãn vì không vừa lòng thì tự mình làm khổ mình, đã làm khổ mình thì ắt phải làm khổ người, đời sống và tâm niệm bấy giờ luôn chìm trong khổ đau bất mãn.
Cầu mong tính tương phản trong xã hội sẽ nhẹ bớt mức tiêu cực để tích cực được hiển lộ niềm tin và an lòng cho cuộc sống đầy nhiễu nhương hiện nay.
20/8/2015
