Ngay chính đức Phật với bao công đức tích tụ từ vô lượng kiếp, cũng không tránh khỏi cái chết. Cuối đời, Ngài đã từ bỏ cái thân này thoát khỏi gánh nặng xác thân. Ta cũng nên tự bằng lòng với bao nhiêu năm nương dựa vào thân mình. Ta cần phải thấy đủ. Ta có thể so sánh thân mình với vật dụng trong nhà mà ta xài bao nhiêu năm - ly - chén - muỗng, nĩa v.v... Khi mới được sắm về, chúng sạch bóng, nhưng giờ, sau khi đã được sử dụng quá lâu, chúng bắt đầu hư hao. Có cái sứt mẻ, cái lạc mất, những cái còn lại thì cũ kỹ, không giữ nguyên hình thể ban đầu, và đó là đặc tính của chúng. Thân thể của ta cũng thế. Nó luôn luôn biến đổi kể từ lúc ta vừa mới chào đời, rồi lớn lên, trưởng thành, và già đi. Ta phải chấp nhận điều đó. Ðức Phật bảo mọi duyên hợp, dù là duyên hợp bên trong, ở thân hay bên ngoài, tất cả đều không phải Ngã -- đặc tính của chúng là vô thường, luôn biến đổi. Hãy quán chiếu tư duy này cho đến khi ta thấy thật rõ ràng.
Các bộ phận trong cơ thể ta đang bị diệt hoại, đó là saccadhamma, sự thật (diệu pháp). Sự thật về thân thể là saccadhamma, và đó là giáo lý bất biến của đức Phật. Ðức Phật dạy ta phải chăm sóc thân thể, để sống hòa hợp với nó, trong bất cứ hoàn cảnh nào. Ðức Phật dạy rằng dù thân ta có bị giam cầm, nhưng đừng để tâm hồn ta cũng bị trói buộc theo nó. Giờ đây khi cơ thể của ta bắt đầu suy yếu, hoại diệt với tuổi tác, hãy chấp nhận điều đó, nhưng chớ để tâm ta cũng bị hủy hoại, suy yếu theo. Hãy tách biệt thân và tâm. Hãy tăng thêm sức mạnh cho tâm bằng cách nhận ra tính cách vô thường của mọi vật. Ðức Thế Tôn đã dạy đó là bản chất của thân; không thể lảm gì khác hơn. Sinh ra, lớn lên, già bệnh, rồi chết. Ðó là sự thật tuyệt đối mà ta phải chấp nhận. Hãy quán chiếu thân này với trí tuệ và nhận chân sự thật. Ta không nên lo âu, vì đây không phải là căn nhà của ta thật sự. Ðây chỉ là một chỗ tạm trú. Tất cả mọi thứ trong căn nhà này sẽ biến mất. Nếu ta nhận biết điều đó, tâm ta sẽ được an lạc. Ta đã sống một thời gian dài. Mắt đã được nhìn bao nhiêu cảnh vật, màu sắc, tai đã nghe được bao âm thanh, và ta đã biết bao nhiêu là kinh nghiệm sống. Vâng, tất cả tóm lại cũng chỉ là thế -- chỉ là kinh nghiệm. Ta đã thưởng thức bao nhiêu miếng ngon, và miếng ngon cũng chỉ là miếng ngon, không có gì hơn. Miếng dở cũng chỉ là miếng dở. Tất cả chỉ có thế. Nếu mắt ta được nhìn bao cảnh đẹp, cũng như ngược lại. Ta đã nghe bao nhiêu điệu nhạc du dương, thì cũng chỉ thế. Mà tiếng động chói tai thì cũng chỉ có thế.
Ðức Phật nói rằng giàu, nghèo, già, trẻ, con người hay động vật, không có gì trên thế giới này có thể giữ nguyên hình thể của mình trong một thời gian dài; mọi vật đều thay đổi và biến hoại. Ðó là một khía cạnh của cuộc đời mà chúng ta không thể làm gì thay đổi được. Tuy nhiên đức Phật nói điều chúng ta có thể làm là quán chiếu thân và tâm để nhìn ra sự vô ngã của chúng, để thấy rằng không phải thân cũng chẳng phải tâm là "Cái tôi" hay "cái của tôi". Chúng chỉ là phương tiện thực tế. Giống như ngôi nhà này; trên danh xưng là của ta, nhưng ta không thể mang nó đi theo đâu cả. Cũng thế đối với của cải, sở hữu, người thân của ta -- tất cả là của ta cũng chỉ trên danh xưng, chúng không thực sự thuộc về ta, chúng thuộc về thiên nhiên. Sự thật đó không chỉ dành riêng cho ta, mà cho tất cả mọi người, ngay cả đấng Giác Ngộ và các đệ tử của Ngài cũng thế. Họ chỉ khác chúng ta ở chỗ biết chấp nhận sự vật như chúng là như thế. Họ nhận biết rằng không thể có cách nào khác hơn.
Ðức Phật dạy ta phải quán sát lại thân này từ gót chân lên tới đỉnh đầu, rồi trở lại gót chân. Ta thấy được những gì? Có gì thật sự sạch sẽ trong đó không? Có gì lâu bền không? Cả thân ta đang thoái hóa dần và đức Phật dạy ta phải nhận biết nó không thuộc về ta. Thân phải hoại, đó là điều tự nhiên vì tất cả các thứ do duyên hợp đều phải thay đổi. Ðâu có thể khác hơn. Thật ra không có gì sai khi thân biến đổi như thế. Thật ra không phải thân tạo ra phiền não cho ta, mà chính là vì những sự suy nghĩ sai lầm, u mê của ta làm ta phiền não. Khi ta nhìn cái đúng ra cái sai, thì chắc chắn phải có sự đảo lộn.
Sự chú tâm của ta càng kiên định để có thể đối đầu với những cảm giác đau đớn dấy khởi, ta càng thấy mệt nhoài. Dừng mọi suy nghĩ, để tâm có thể định tĩnh, và chuyển sự chú tâm vào hơi thở. Hãy thầm niệm: Bút-thô, Bút-thô (Buddho, Phật Ðà). Hãy buông bỏ ngoại cảnh. Ðừng nghĩ tưởng đến con cái, người thân ta, đùng nghĩ về gì hết. Hãy buông bỏ. Hãy điều tâm về một chỗ, và để tâm định tĩnh trú ngụ vào hơi thở. Hãy để hơi thở là đối tượng duy nhất của tri thức. Hãy tập trung cho đến khi tâm dần trở nên tĩnh lặng, cho đến khi mọi cảm thọ không còn là trở ngại, và nội tâm trở nên sáng suốt, đầy tỉnh thức. Khi đó cảm giác đau đớn khó chịu có dấy khởi thì tự chúng cũng tan lắng.
Sự thật là ta không thể tìm ra tự ngã ở đâu. Chỉ có cảm thọ dấy khởi, rồi qua đi, rồi dấy khởi, theo bản chất của chúng. Ðó là bản chất của mọi vật, nhưng ta cứ bắt chúng phải thường hằng. Thật là khờ dại. Vì thế hãy buông xả, hãy buông bỏ mọi thứ, trừ Trí tuệ. Trong khi Thiền định, nếu trong tâm ta dấy lên những cái thấy, những cái nghe, thì đừng để chúng dẫn dắt ta theo chúng. Ðừng bám víu vào gì cả. Chỉ trú trong sự tỉnh thức trong tinh thần bất nhị nguyên. Ðừng lo lắng về quá khứ hay cho tương lai. Hãy ngồi yên và ta sẽ đến được nơi không có sự tiến tới hay thoái lui, không có sự ngưng nghỉ, không có gì để bám víu, nắm bắt. Tại sao? Bởi vì không còn có cái "Ngã", không có "Cái tôi" hay "Cái của tôi" nữa. Tất cả đều đã lặng. Ðức Phật dạy chúng ta phải buông xả hết mọi thứ bằng cách đó, không mang theo thứ gì với chúng ta. Ðể được ngộ hay buông xả.
Hành pháp là con đường đưa ta thoát khỏi vòng luân hồi sanh tử, là việc ta phải tự mình thực hiện. Vì thế hãy cố gắng buông bỏ và học hỏi pháp. Hãy dốc mọi tâm lực vào việc tu tập thiền định. Ðừng lo âu về người thân của ta. Hiện tại họ là họ, trong tương lai họ sẽ giống như ta thôi. Không có ai trên thế giới này thoát ra khỏi số phận đó. Ðức Phật dạy chúng ta buông bỏ mọi vật có tính cách vô thường. Nếu buông bỏ được chúng, ta sẽ thấy được sự thật; nếu không, ta sẽ mãi bị u minh che mờ. Chỉ có như thế và đối với ai cũng thế. Vì thế đừng nên lo âu và đừng bám víu gì.
Ðó là công việc ta phải tự gánh vác, không ai có thể làm thay cho ta. Trách nhiệm duy nhất của ta hiện thời là quan sát tâm và mang lại an bình cho tâm. Hãy để mọi thứ khác cho nguời khác lo. Hình thể, âm thanh, hương thơm, mùi vị -- hãy để chúng cho người khác quan tâm. Hãy bỏ chúng lại đằng sau và lo thực hiện công việc của ta, làm tròn trách vụ của ta. Bất cứ vọng tưởng nào dấy khởi trong tâm ta -- dù là lòng sợ hãi đau đớn, sợ chết, lo lắng cho người thân hay gì đi nữa -- hãy nói với chúng: "Ðừng quấy phá tôi. Các người không còn là mối quan tâm của tôi nữa". Hãy tiếp tục tự nhủ như thế khi ta nhận thấy các vọng tưởng phát sinh.
Ước muốn được sống thật lâu sẽ làm ta đau khổ. Nhưng ước rằng ta được chết ngay hay chết nhanh chóng cũng không phải là đúng. Các duyên nghiệp không tùy theo ý chúng ta, chúng có luật lệ riêng của chúng. Ta có thể tô điểm, làm sạch đẹp cho thân trong một khoảng thời gian ngắn, như cô gái trẻ tô son, đánh móng tay; nhưng khi tuổi già đến, mọi người có khác gì nhau? Ðó là bản chất của thân, ta không thể làm khác được. Nhưng cái ta có thể làm là phát triển tâm, thanh tịnh hóa tâm.
Ngay khi chúng ta vừa được sinh ra, chúng ta đã chết. Sinh và tử chỉ là một thứ. Giống như một thân cây: Khi có rễ, phải có các cành non. Khi có các cành non, phải có rễ. Ta không thể có thứ này, mà không có thứ kia. Thật buồn cười khi chứng kiến cảnh con người đau khổ tột cùng, sợ hãi, thất thần, buồn thảm khi có người thân chết và vui mừng, hạnh phúc lúc họ được sinh ra. Thật ra theo tôi nghĩ, nếu cần khóc ta nên khóc lúc sinh ra đời. Vì sinh thực ra là tử, và tử là sinh; rễ là cành lá, cành lá là rễ. Nếu cần khóc, hãy khóc từ lúc bắt rễ, khóc lúc mới chào đời. Hãy nhận cho rõ; không có sinh, thì không có tử. Chúng ta có thể hiểu điều đó không?
Ta không cần phải lo âu về bất cứ điều gì, vì đây không phải là căn nhà thực thụ của ta, nó chỉ là một chốn tạm dụng. Dầu muốn, dầu không, ta đã có mặt ở trong cõi đời này, vậy hãy quán chiếu về bản chất của cuộc đời. Tất cả mọi vật hiện hữu ở giây phút hiện tại, đều sẽ biến mất, hủy diệt. Hãy quán sát thân ta. Có bộ phận nào còn giữ nguyên hình thể lúc ban đầu? Da ta có giống như xưa không? Và tóc? Ðã đổi thay rồi phải không? Những cái xưa cũ, đã biến đi đâu? Ðó là thiên nhiên, đó là bản chất của sự vật. Khi duyên hợp tan, chúng biến mất. Không có gì trên thế giới này đáng để ta dựa vào -- đó là vòng luân hồi không dứt của phiền não, khổ đau, sung sướng và đau đớn. Không bao giờ có sự bình an.
Những ai đang nuôi dưỡng cha mẹ già, hãy có lòng thương, đừng than trách. Ðây là cơ hội để ta báo đáp những gì họ đã làm cho ta. Từ lúc sinh ra cho đến lúc trưởng thành, ta đã phải dựa vào cha mẹ. Sở dĩ chúng ta có ngày hôm nay, là nhờ công sức của mẹ cha. Chúng ta mang ơn họ xiết bao. Trước ta là con cái, giờ cha mẹ trở thành con cái ta. Họ đã càng ngày càng già cho đến ngày họ trở lại thời trẻ con. Trí nhớ của họ không còn, mắt kém, tai diếc. Ðôi khi họ khào khạt những chữ vô nghĩa. Ðừng để những biến đổi này làm ta nản lòng. Tất cả chúng ta, những ai đã từng phải chăm sóc người bệnh, người già, phải biết buông xả.
Hãy để người bệnh nhớ về lòng tử tế của người chăm sóc họ, để họ đủ sức chịu đựng bao cảm giác đớn đau. Còn nếu ta là người cần đến sự giúp đỡ của con cái, thì hãy tận dụng sức mạnh tinh thần của ta, đừng để tâm ta tán loạn và khích động, đừng làm công việc thêm khó cho những người chăm sóc ta. Hãy để những người làm công tác chăm sóc người bệnh phát triển lòng tử tế, tình thương trong tâm hồn họ. Ðừng nghĩ đến các khía cạnh đen tối của công việc, như chùi rửa máu mủ, phân, nước tiểu. Hãy cố gắng hết sức mình. Tất cả mọi người trong gia đình, hãy góp tay vào. Ðây là cha mẹ ta, họ đã cho ta cuộc đời, đã làm thầy ta, chăm sóc ta, là người thầy thuốc của ta; họ đã làm tất cả chỉ vì ta. Họ đã nuôi dưỡng ta, dạy dỗ, chia sẻ của cải với ta, chọn ta là người kế thừa sản nghiệp của họ, đó là lòng tốt của cha mẹ. Bởi thế, đức Phật đã dạy ta lòng biết ơn (katannu) và đền ơn (katavedi); hai pháp này hỗ tương nhau. Vì thế nếu cha mẹ cần ta, cha mẹ đau yếu, khó khăn, ta phải làm hết sức mình để giúp họ; đó là biết ơn và đền ơn, một đức tính giúp thế giới tồn tại đến ngày nay. Nó giúp cho gia đình tránh khỏi cảnh tan vỡ, nó bện chặt người thân với nhau, và giúp họ sống thuận hòa.
Ai cũng có thể xây được căn nhà bằng gạch và gỗ, nhưng đức Phật dạy rằng đó không phải là căn nhà thực sự của ta. Căn nhà thực sự của ta là sự bình an trong lòng ta.
Ajahn Chah Subatto (1918-1992)
(Lược dịch: "Our Real Home", Tricycle - The Buddhist Review)
