Đây là một chuyện lạ, gây ra nhiều thắc mắc trong giới Phật tử vì từ trước đến nay chưa thấy có xảy ra. Ngay cả trong thời gian còn nhiều lo toan, từng bước ổn định và hoàn thiện bộ máy hành chính và quản lý nội chính sau năm 1975, điều này vẫn chưa xảy ra.
Nếu ai đến khai vào mục tôn giáo là không tôn giáo hay có tôn giáo là Phật giáo,thì bộ phận chuyên trách vẫn ghi vào theo lời khai ấy.
Thí dụ người viết bài này làm thủ tục xin cấp Chứng Minh Nhân Dân (CMND) tại Sở Công An TP.HCM ngày 16/05/1978, tôi vẫn ghi rõ ràng tôn giáo là Phật giáo mà không ai làm khó dễ gì.
Thời gian sau đó sau một vài lần cấp mới, gần nhất là ngày 26/03/2011 làm lại, tôi vẫn ghi Tôn giáo Phật đàng hoàng (ảnh) mà vẫn không thấy có một cản ngại nào. Đó mới là chuyện bình thường.
Căn cước hiện hành của người viết.
Đó là nguyên nhân ra đời Công văn số 52/HĐTS-VPI ngày 16/3/2021 do Thượng tọa Phó Chủ tịch - Tổng thư ký GHPGVN Thích Đức Thiện ký V/v đăng ký mục 7 Tờ khai CCCD là Phật giáo đối với Phật tử khi làm Căn cước công dân.
Trên nguyên tắc và dựa trên tình hình thực tế thì sự ra đời của công văn nói trên rất kịp thời, đáp ứng được niềm mong mỏi của những Phật tử có Quy y Tam bảo, có pháp danh. Tuy nhiên trên khía cạnh thực tế cũng như giá trị đích thực trong lâu dài, thiết nghĩ GHPGVN nên có phương án thiết thực, cụ thể hơn và đúng với thực trạng Phật giáo Việt nam (PGVN).
Sẽ không có bất kỳ tín đồ một tôn giáo nào đi khai mình là Phật giáo cả, mà ngược lại chính những người hằng ngày ăn chay niệm Phật, thắp nhang sớm tối, sống trong nền văn hóa truyền thống lâu đời ảnh hưởng sâu đậm đến tinh hoa Phật giáo, lại đi khai mình không tôn giáo hay Đạo thờ Ông Bà; mà Đạo Thờ Ông Bà lại là điều không hề có trong các tiểu mục làm thủ tục giấy tờ hành chánh hay tùy thân.
Tận dụng việc đổi Chứng Minh Nhân Dân sang CCCD, tiện thể thu nhập thêm vài sự việc cụ thể, đầu tháng 4/2021 vừa qua, đích thân người viết đến trụ sở công an quận tiến hành làm thủ tục chuyển đổi theo quy định. Khi đến lượt, cô cán bộ hỏi “Chú khai Phật giáo mà chú có pháp danh không?”. Tôi trả lời “Có”. Thế là trong tờ khai tôi vẫn được ghi là Phật giáo rõ ràng, sự việc được diễn ra rất nhẹ nhàng, trôi chảy, không thấy có một trắc trở nào.
Trong lúc ngồi chờ đợi sang khâu chụp lăn tay, nhận thấy cô cán bộ vừa hỏi mình khi nảy có phần thư giản, nên tôi tiến đến hỏi “Cô ơi, Cô cho tôi hỏi thăm: nếu người ta khai họ là Phật giáo mà chưa hoặc không có pháp danh có được không Cô?” Cô cán bộ trả lời nhanh, gọn “Thì không” (có nghĩa là không có tôn giáo).
Người viết có phần buồn lo, lo cho không ít người rồi cũng sẽ trở thành “không có tôn giáo” một cách nhẹ nhàng! Và sự thật là như vậy, trong chưa gần 2 giờ với cũng chừng ấy người khai “không tôn giáo” mà tôi nghe được, trong khi, trong số họ mới vừa rồi ngồi chở đợi còn nghe họ bảo nhau hẹn chuyền làm từ thiện hay nhắc nhau ngày giờ đó đế tu khóa tu học ở chùa Z, chùa Y!
Trên nền tảng thực tại, có những người Phật tử, có tu học, lễ chùa thường xuyên, giữ gìn trai giới niệm mật v…v… nhưng vì một lý do nào khác, chưa Quy Quy Y Tam bảo, chưa có pháp danh thì chưa phải là Phật tử chăng? Thậm chí có người không muốn tiết lộ mình là Phật tử, mình có pháp danh vì sợ mang tội khoe khoang (?) Đó mới chính là vấn đề chúng ta đang muốn nói đến.
Trước tiên, chúng ta nên trở lại khái niệm tôn giáo dành cho Phật giáo. Về mặt xã hội thực tại, đặc biệt trong nếp sống, đạo đức, văn hóa dân tộc Việt Nam, Phật giáo hiện hữu, tiềm ẩn sâu xa trong trừng suy nghĩ, cách ăn, nếp ở của từng người dân Việt ít nhất từ hơn hai ngàn năm qua.
Thứ hai, Phật giáo không có chủ đích thu nạp người dân để làm tín đồ, từ đó kiểm soát hay không chế, từng cá nhân một. Vì vậy việc thống kê số lượng tín đồ để từ đó cho rằng PGVN đông hay ít tín đồ hoàn toàn chưa hẳn hợp lý và có tính thuyết phục cao.
Việc cấp bằng phái Quy y, và có hay không pháp danh không phải là một loại giấy tờ để chứng minh là Phật tử duy nhất, mà đó chỉ là một dạng xác lập, nhắc nhớ cho chính cá nhân đó từng ngày, từng giờ giữ gìn ngũ giới, tiến tu trong phạm vi và hoàn cảnh cho phép.
Đó cũng là lý do bằng phái thường được in rất to, có hoa văn rất đẹp để người đó treo trang trọng trong nhà, nơi dễ nhìn thấy nhất.
Từ lâu nay, không chỉ riêng PGVN chúng ta, mà còn ở Phật giáo các nước khác, tất cả đều không có truyền thống, mục đích thu nạp, kiểm soát, quản lý tín đồ, dù có nhiều luật lệ riêng. Hình ảnh thực tế và nếp sống văn hóa, tập tục trong lịch sử nơi quốc độ mới là câu trả lời Phật giáo nơi đó đa số hay thiểu số trong tổng thể số lượng công dân.
Viết đến đây, tôi lại nhớ đến nhà nghiên cứu lịch sử và là nhà báo nổi tiếng Lâm Phú Châu, đã trả lời cho một em gái đang bế tắc trong hôn nhân vì lý do tôn giáo, có một đoạn như sau: “Tôn giáo khác với đạo đức.
Đạo đức có sẵn trong nếp sống văn hóa của mình. Tôn giáo thể hiện qua các giáo lý, hệ thống tư tưởng, triết lý sống, thờ cúng, tượng hình, kinh cầu…Phật giáo cho ta văn hóa truyền thống, gần gũi với luân lý và đạo đức người Á Đông, gọi nó là gì cũng được, nhưng không phải theo tôn giáo theo nghĩa Âu Châu. Em không cần theo Phật giáo vì Phật giáo không ràng buộc tự do em…”(Trích facebook Lâm Phú Châu ngày 15/03/2021).
Ngày nay chúng ta vẫn còn thường nghe không ít người tự nhận mình là Không theo đạo nào cả. Chỉ theo đạo Thờ Ông Bà. Có nhiều lý do để họ nói như thế, nhưng phần nhiều trong đó có lý do không dám tự nhận mình là Đạo Phật chỉ vì một quyền lợi hay sự ép buộc nào đó. Bên cạnh đó còn có một lý do nữa đó là sự thiếu hiểu biết giá trị lịch sử.
Việc Thờ Cúng tổ Tiên, (Đạo thờ Ông Bà) thực chất đó chỉ là nếp sống , truyền thống của dân tộc chứ không phải là một Đạo theo định nghĩa tôn giáo. Nếu nói Đạo Thờ Ông Bà vậy có nên hỏi lại cái đạo ấy xuất phát từ đâu, hệ thống giáo lý, và mục đích phát triển, hành đạo ấy ra làm sao? Chắc chắn rằng sẽ không có ai trả lời nghe cho được.
Một thực tế buồn cười nhất là cũng từ chính những người không dám tự nhận mình là Phật giáo, một khi gia đình gặp hữu sự, nhất là tang ma, sao không nghe thấy đem kinh của cái đạo đó ra mà đọc, để cầu siêu thoát cho người mất mà chỉ nghe toàn là kinh kệ của Phật giáo và nhất thiết phải có một vị tăng đưa linh? (cho dù là một ông thầy tu hình thức-dân gian gọi là “thợ tụng” thuộc quyền quản lý và chia lương của dịch vụ mai táng địa phương, nếu gia đình đó không có biết đi chùa, quy y ), đây cũng là một vùng trắng, vấn nạn nhức nhối của các Ban Trị Sự PGVN địa phương lâu nay chưa có cách nào khắc phục.
Đó là chưa nói đến từ Đạo và Có Đạo, nếu xét theo nghĩa tôn giáo đơn thuần. Đạo không thuộc quyền sở hữu riêng của một tôn giáo nào. Vì anh có đạo tôi cũng có đạo. Có lẽ ảnh hưởng nếp nghĩ tự ti, nhược tiểu thời đất nước bị đô hộ, Phật giáo luôn bị xem thường, còn sót lại đó chăng ? Vậy Đạo Thờ Ông Bà có phải là một phiên bản của PGVN ?
Cách nói Không có Đạo-theo Đạo thờ Ông Bà còn là một khe hở to lớn để ngoại giáo tấn công cải đạo, vì họ cho rằng họ không có chiêu dụ tín đồ của ai cả mà chỉ có chiêu dụ những người Không Có Đạo hay chỉ là Thờ Cúng Tổ Tiên!
Chưa biết đến bao giờ những ai từng thốt ra những lời này biết tự thẹn với chính truyền thống gia đình và xã hội mình dang sống và lớn lên từ đó?
Xin được phép nhắc lại đôi chút chuyện ngày trước, ngoài bằng phái Quy Y treo trong nhà, những năm đầu thập niên 70, Viện Hóa Đạo có chủ trương phát hành Chứng Minh Thư, một loại giấy tờ tùy thân nhỏ gọn (khoảng 14 cm và gập đôi lại) dành cho tín đồ Phật giáo mang theo bên mình.
Có thể chủ trương này đi kèm theo nó có nhiều lý do chính trị, tình thình thời chiến hoặc tranh chấp giáo phái khi đó v…v..nhưng về cục bộ, sự công nhận đó là loại giấy tùy thân của người Phật tử thuộc giáo hội đó.
Chứng minh thư của Viện Hóa Đạo dành cho tín đồ Phật giáo.
Dù rằng chủ trương đó chỉ được phát triển lúc ban đầu, dần về sau thì nguôi dần, một phần do thời chiến và tình hình tranh chấp khi đó hoặc không có những đợt thống kê tín đồ, nên chưa cần đến loại Chứng Minh Thư này ? Nói một cách khác, những cố gắng như thế đều đã hoàn toàn thất bại.
Ngày nay, ngoài bằng phái Quy y được phát cho Phật tử, không thấy có thêm một lọai giấy tờ nào khác, nhưng trong công văn của GHPGVN nói trên có nhắc đến Giấy Chứng Nhận Phật Tử đã làm nhiều người thắc mặc không ít.
Cần nên mạnh dạn nhận thấy rằng ngay cả việc khuyến khích Phật tử Quy y và cấp chứng bằng phái các chùa, các đạo tràng cũng làm chưa đồng bộ nhất quán.
Tương tự như việc vận động Phật tử tại gia về nhà treo mỗi lá cờ Phật giáo trước nhà nhân mỗi mùa Phật đản hằng năm mà chúng ta cũng chưa làm được, nói chi đến chuyện mơ tưởng làm một cuộc thống kê tín đồ bằng cách nay hay bằng cách khác.
Tóm lại, bằng phái Quy y, hay có pháp danh chưa phải là căn cứ để xác lập tín đồ PG để thống kê số lượng; có chăng chỉ là một xác nhận quá trình tu học mang tính chất thiêng liêng nhiều hơn là một ấn chứng trong giấy tờ tùy thân, trong khi giá trị thật của PGVN đã san sẻ cho một hình sắc Đạo Thờ Ông Bà trong suốt chiều dài lịch sử hơn hai ngàn năm qua và đồng hành cùng bao nổi thăng trầm của đất nước Việt Nam thân yêu này.
(Trung tâm Nghiên cứu PGVN - Viện Nghiên cứu PHVN)
