Cảnh giác với tranh Vu lan giả

Không ít trong số chùa sử dụng tranh Maria bồng Jesus đã lấy tranh này làm hình nền cho cuộc lễ. Vì thế mới dẫn đến việc Tăng Ni Phật tử có trường hợp phải quỳ trước tranh vẽ Maria bồng Jesus này (!). Jesus là thiên chúa ngôi hai còn Maria là mẹ thiên chúa!

Trường hợp như thế, có ý kiến nói với ý xuyên tạc rằng đây là sự “mầu nhiệm” của “chúa thánh thần” trong việc dẫn dắt “trở lại đạo”. Từ một chuyện hiểu lầm (nhiều Phật tử vẫn tưởng đó là tranh một bà mẹ miền Bắc bồng con nếu không để ý đến vần hào quang trên đầu 2 nhân vật trong tranh, hoặc có khi trong quá trình xử lý ảnh 2 vầng hào quanh đó bị bỏ đi), mà người ta đã phóng đại thành “phép lạ” Tăng Ni Phật tử quỳ trước Jesus và Maria.

Tưởng cũng cần nhắc lại rằng cách vẽ bà Maria bồng Jesus trong trang phục dân tộc Việt Nam đủ các loại đã được khai thác triệt để từ những năm 1970. Có khi bà Maria được cho mặc áo dài khăn đóng kiểu Hoàng hậu Nam Phương, Hai Bà Trưng; có khi mặc áo tứ thân chít khăn mỏ quạ (như trong tranh Vi Vi) có khi mặc áo bà ba Nam Bộ quấn khăn rằn (dường như Vi Vi có một bức “Thánh gia” như thế), có khi trong trang phục dân tộc thiểu số Tây Nguyên…

Vu Lan năm nay, vẫn thấy có chùa dùng bức Maria chít khăn mỏ quạ bồng Jesus làm phông lễ Vu Lan, nghe nói có công ty Phật giáo in tranh đó lên băng rôn “Vu Lan thắng hội”, thậm chí lại thấy xuất hiện trên bìa một ấn phẩm Phật giáo, trên trang chủ một website Phật giáo…

Vì vậy, chúng tôi thấy cần thiết lưu ý lại vấn đề này. Tưởng cũng cần nói thêm, Vi Vi Võ Hùng Kiệt là một họa sĩ Thiên Chúa giáo có vẽ vài bức tranh Phật nhưng đều với ý xuyên tạc, bôi nhọ mà chúng tôi đã có dịp phân tích trong những bài viết trước đây.

Minh Thạnh

*********************************************************

Họa sĩ "tâm linh" Vi Vi đã vẽ Phật như thế nào?

Họa sĩ Vi Vi, nay thường gọi với tên thật là Vi Vi Võ Hùng Kiệt, hiện được mệnh danh là một họa sĩ “tâm linh” tầm cỡ của người Việt ở Mỹ, vì ông vẽ cả Chúa và Phật cũng như những đề tài liên quan như thiên đàng, thiên thần…

Thực ra, ông vẽ Chúa là chủ yếu, còn tranh về Phật chỉ có vài bức, trong đó có hai bức mà buộc lòng chúng tôi phải lên tiếng bằng bài viết này.

Vi Vi đã nổi tiếng ở Sài Gòn trước năm 1975.

Trang mạng Dũng Lạc giới thiệu về Vi Vi như sau:

“Tên thật: Võ Hùng Kiệt – Tên Thánh Rửa Tội: Michel

Ngày sinh: 14 tháng 7 năm 1945 – Sinh quán: Vĩnh Long

Bút hiệu: ViVi do ghép hai chữ đầu Việt Nam và Vĩnh Long (ký từ năm 1964 vẽ cho Tuổi Hoa)

Cựu Sư Huynh La San - Promotion 82 Nhatrang năm 1962

Tốt nghiệp Cao Đẳng Mỹ Thuật Saigon năm 1968.

Bắt đầu vẽ từ nhỏ, đến năm 1958 mới chính thức vẽ bià và truyện tranh cho tờ báo Tuổi Xanh của cụ Bảo Vân Bùi Văn Bảo.

Trước 1975:

-         Vẽ minh họa và truyện tranh cho 2 tờ Nhật báo Độc Lập và Dân Chủ

-         Sách Giáo Khoa cho các nhà xuất bàn: Quê Hương, Nhật Tảo, Sống Mới, Cành Hồng, Khai Trí, và sách giáo khoa cho trường mẫu giáo Claire Joie (Annexe de Regina Mundi)

-         Báo Chí: Vẽ bià và Minh họa cho các tờ báoTuổi Xanh, Tuổi Hoa, Bạn Trẻ, Tinh Thần (Nha Tuyên Úy Công Giáo QLVNCH), Trái Tim Đức Mẹ (Dòng Đồng Công), Đức Mẹ Hằng Cứu Giúp (Dòng Cứu Thế)

-         Bắt đầu vẽ Tem Bưu Hoa từ năm thứ nhất CĐMT cho đến năm 1975. Chiếm khoảng 40 giải Bưu Hoa cho Tổng Nha Bưu Chính VNCH, ký tên thật Võ Hùng Kiệt.

-         Chỉ triển lãm 3 lần tại phòng Thông Tin Văn Hoá Saigon, Phòng Hội Hoạ Sĩ Trẻ và Alliance FranHais nhân cứu trợ nạn nhân những vụ Nạn Lụt Miền Trung, Miền Tây và Tết Mậu Thân. nguoiphattu.com

Vượt biên năm 1981 và tạm định cư tại Montréal, PQ., Canada.

Sang Mỹ năm 1995 tạm trú tại San Diego tới nay.

Ngoài vẽ tranh còn điêu khắc các pho tượng:

-         Tượng Các Vị Thánh Tử Vì Đạo VN 1 đúc đồng và đặt tại: Maria Lewinston Garden (New York), Dòng Đồng Công (Carthage, Missouri), Denver, Colorado và Arlington Texas.

-         Tượng Các Vị Thánh Tử Vì Đạo VN 2 đặt tạI Austin, Texas.

-         Tượng Mẹ Maria VN  tại Amarillo, Texas.

-         Tượng Thuyền Nhân Vượt Biển – Santa Ana, California.

-         Tượng Thủ Tướng Canada: Pierre Eliotte Trudeau.

-         Tượng Linh Mục Trần Đình Thủ (Sáng lập Dòng Đồng Công).

Vẽ các Bích Họa (Mural) về 117 Vị Thánh Tử Vì Đạo VN ở Dòng Đồng Công Missouri Cao 35feet x rộng 40feet, ở San Bernardino cao 10feet x rộng 60feet). Mẹ Thăng Thiên ở Amarillo Texas  cao 12feet x rộng 24feet…”

Ở Sài Gòn, ông đã tỏ ra “tâm linh”, nhưng chỉ chuyên vẽ Chúa, không có Phật. Tranh ông hợp với kiểu cậu ấm cô chiêu thời bấy giờ, hơn là những nguời nghiêng về đời sống tâm linh.

Nếu ông chỉ vẽ chúa và đức mẹ, thiên thần bay lượn… như trước thì không có gì đáng nói. Nhưng mấy năm gần đây các đài nước ngoài giới thiệu ông như một họa sĩ “tâm linh” có hạng của Việt Nam, với nhiều cuộc triễn lãm ở Mỹ, nói là có nhiều người đến xem, khen tranh, rằng rất “tâm linh” và “dân tộc”, khiến người viết phải “search” tìm xem tranh ông trên mạng.

Nhưng thật bất ngờ với những bức trang vẽ Phật của ông, thường được dùng để khẳng định ông là họa sĩ “tâm linh” nói chung cho đủ mặt tôn giáo, và gần hơn với nguời theo đạo Phật.

Nếu không tinh ý, người thưởng thức tranh vẫn thấy Vi Vi đúng là tâm linh vì có chúa (tỷ lệ áp đảo), nhưng cũng có Phật.

Nhưng, để ý kỹ một chút, thì sẽ thấy một cái gì đó không trong sáng, không xứng đáng với sự trang trọng và cao cả của từ “tâm linh”.

Tranh chúa và Phật của Vi Vi thường được đặt cạnh nhau, cho có đủ Chúa Phật tâm linh, nhưng Chúa và Phật được thể hiện trong sự tương phản đối lập.

Tranh Chúa, đức mẹ, thiên thần các kiểu thì được thể hiện với ánh sáng rực rỡ, chói lọi, hào quang…

Còn 2 bức tranh có Phật: “Nguyện cầu Quan Thế Âm” và “Thị Mầu đi lễ chùa” thì Phật hiện ra trong tranh tối tranh sáng u uất, không phải của chúa của thánh, mà là của quỷ thần, âm cảnh.

Đức Phật trong bức “Thị Mầu đi lễ chùa” hiện ra trong bối cảnh như một người làm chứng khó hiểu, đánh đố, thể hiện bằng một màu đỏ nhòe nhoẹt, đầy ẩn dụ của máu, dù câu chuyện gợi ý đề tài không phải là một bi kịch.

Còn bức “Nguyện cầu Quan Thế Âm” được thể hiện với ánh sáng âm u từ phía dưới chiếu tạt lên khuôn hình bán thân, lạnh lùng, bí hiểm trước trước những người cầu nguyện, trong bức “Nguyện cầu Quan Thế Âm”.

Cái cách thể hiện tượng Bồ tát Quán thế Âm này khá lạ lẫm với Phật giáo: bán thân, với một kiểu ánh sáng chiếu hất nguợc như vậy, xem ra cố ý thể hiện một vị nữ thần, hơn là một vị Phật.

Những người cầu nguyện thì xõa tóc rối, xoãi chân với tư thế lết tới cầu xin, trong sự tuyệt vọng, bám víu.

Hoa sen dâng cúng Bồ Tát thì không cắm, không kết, không bó, mà ngổn ngang, vương vải, lộn xộn trên nền đỏ, trắng, đen (có thể ẩn dụ may rủi)

Bức tranh “Nguyện cầu Quan Thế Âm” truyền cho người xem cảm giác hỗn mang, u uất, bám víu, lạnh lùng, bí hiểm…

Từng đường nét, từ chi tiết đều tạo nên cảm giác âm tính, trong khung cảnh cầu xin vái lạy níu kéo tuyệt vọng, không phải cầu nguyện.

Và như đã lưu ý, người ta đặt bức tranh Phật như vậy cạnh những bức tranh chúa tràn ngập ánh sáng, tỏa ra ánh sáng, để nói rằng người sáng tác là tâm linh, vẻ đủ mọi tôn giáo (?)

Đức Mẹ và Chúa hài đồng

Tôi thấy phải viết bài này vì người ta, có lẽ có cả những người theo đạo Phật, khen Vi Vi “tâm linh” nhiều quá, xem ông như một họa sỹ người Việt hải ngoại tầm cỡ tiêu biểu cho một cách sáng tác cảm ứng chúa Phật như vậy. Nghe đâu, có chùa còn mời ông làm tượng hay phù điêu gì đó.

Tôi viết để nói rằng, không phải công chúng nghệ thuật Phật tử không biết gì hết, nói sao nghe vậy, thấy có Phật thì là… “tâm linh” (!)

Nhấp chuột qua lại giữa các bức tranh tâm linh của ông, thì thấy rõ cái dụng ý đặt Phật bên Chúa theo kiểu như vậy của Vi Vi.

Họa sĩ Vi Vi

Nghệ thuật là sự cao cả và chân thật. Gài công chúng nghệ thuật với nhãn quan tôn giáo phiến diện như vậy không phải là nghệ thuật.

Chúng tôi không có ý công kích. Vi Vi có quyền thể hiện hình ảnh Phật theo cái nhìn, từ một điểm nhìn nào đó của riêng ông, chủ quan theo cách của ông.

Nhưng đây là một bài phê bình nghệ thuật. Vì công chúng nghệ thuật cũng có quyền phát hiện những ẩn ý của nghệ sĩ, kể cả từ những tư duy không trong sáng, nếu có.