;

Giáo dục về Nhân - Quả theo quan điểm Phật giáo

Tác giả Hồng Lam
0 bình luận
nguoiphattu.com Một trong những chân lý căn bản mà đức Phật thường đề cập đến trong hệ thống giáo lý đồ sộ do Ngài phát minh, không nằm ngoài hai chữ “nhân - quả”. Nhân - quả được hiểu nôm na là nguyên nhân và kết quả, nói khác đi “nhân” là hạt giống, “quả” là hoa trái.
Dù đức Phật có ra đời hay không thì nhân - quả vẫn hiện hữu như một quy luật của tự nhiên mà không một ai có đủ khả năng thay đổi, kể cả Đức Phật. Nhân - quả có từ bao giờ điều đó không quan trọng, quan trọng là sự tác động, ảnh hưởng của nó đến vạn vật trong vũ trụ, trong đó có con người.
 
Đứng về phương diện khoa học, nhân - quả được đa số các nhà khoa học đồng tình, chấp nhận như một sự thật không thể phủ định. Tuy nhiên, khi bàn sâu về quá trình vận hành của nhân - quả ở ba phương diện thời gian, bao gồm: quá khứ, hiện tại và tương lai thì vấn đề trở nên phức tạp. Sở dĩ, có sự phức tạp là xuất phát từ hai nguyên do. Thứ nhất, nhân - quả ở hiện tại được xác quyết và kiểm định thông qua quá trình nghiên cứu và được công bố khi hội đủ bằng chứng xác thực. Đây là công việc dễ làm hơn nhiều so với việc nghiên cứu dưới góc độ thời gian, vì thời gian của quá khứ đã đi qua và thời gian của tương lai chưa đến thì không có dữ liệu khách quan để nhận định, điều này khoa học chưa làm được. Thứ hai, trong vũ trụ có rất nhiều sự thật, tuy chưa thể đưa ra những chứng cứ để chứng minh, nhưng chúng ta cũng không nên phủ định sự tồn tại của nó. Hơn nữa, nhân sinh vũ trụ bao la vô cùng, vô tận, chúng ta không dễ dàng thấy biết tường tận hết.
 
Nhìn hướng Đông thì không thấy hướng Tây, nếu nhìn mặt đất bằng mắt thường thì không tài nào biết trong lòng đất có gì, nhìn mặt biển không thể thấy được những gì dưới lòng đại dương, đơn giản vì mắt ta không thấy. Học lái xe không thể điều khiển máy bay, học Anh văn không thể nói được Hoa văn, trừ khi ta học cả hai thứ tiếng, nhưng những thứ tiếng khác trên thế giới ta không học thì không thể biết.
 
Cũng như thế, có rất nhiều vấn đề mà khoa học ngày nay chưa tìm ra hoặc phải bó tay, điều đó nói lên sự hạn chế của khoa học hiện đại. Vì vậy, quá trình vận hành của nhân - quả cũng không thể dùng sự hiểu biết cạn cợt mà miêu tả hết được.
 
Cho nên, sự thấy biết của con người rất giới hạn so với Bậc giác ngộ giải thoát, mà ở đây là đức Phật. Sự thấy biết phiến diện khiến ta không đủ khả năng để nhìn nhận những gì đã xảy ra ở một quá khứ xa xôi, và càng khó khăn hơn khi tìm hiểu trong khi nó chưa bao giờ xảy ra. Nếu có chăng, đó là sự phán đoán mà phán đoán rất thiếu độ chuẩn xác, thậm chí, có thể sai lệch hoàn toàn so với thực tế. Và dưới góc độ này, một lần nữa khẳng định sự hạn chế của khoa học. Vì nhân - quả là dòng chảy tương tục vượt không gian lẫn thời gian, thế nên, để hiểu một cách tường tận, ta phải dựa vào các yếu tố nhân duyên khác nhau, đặc biệt là trong ba kỳ thời gian vừa nêu trên.
 
Điều đó lý giải vì sao một người sống hiền lương vẫn bị quả báo đau khổ, ngược lại, một người làm việc bất thiện lại có đủ phước báu và gặp nhiều may mắn trong cuộc đời. Thật ra, quá trình vận hành của nhân - quả có nhanh, chậm và còn tùy thuộc vào các yếu tố khách quan cũng như chủ quan (Duyên). Một người sống thiện lành chịu quả báo xấu ở hiện tại vì trong quá khứ họ không làm nhiều việc tốt nhưng bù lại những gì họ làm ở hiện tại sẽ là nhân lành để gặt hái một tương lai tốt đẹp. Trường hợp, một người ăn ở bất thiện lại có được hạnh phúc, bình an ở hiện tại, vì trong quá khứ người đó biết tu nhân, tích đức. Tuy nhiên, những việc xấu ác tạo ra ở hiện tại thì chắc chắn phải lãnh chịu quả xấu ở tương lai. Cũng có trường hợp, tạo nhân lúc trẻ và về già thọ quả báo, đó là nhân - quả tức thời ở hiện tại vì đã hội đủ các yếu tố nhân duyên. Và trường hợp đó, khoa học hoàn toàn đồng tình.
 
Đứng về phương diện tôn giáo, đặc biệt là các tôn giáo độc Thần và các vị Thần linh trong hệ thống đa Thần, vấn đề nhân - quả hầu như không được đề cập đến. Giáo lý của họ chỉ đưa ra hai giả thuyết thuận - nghịch dựa trên nền tảng của niềm tin, hoặc sinh thiên đàng nếu tin theo Thượng đế hoặc đọa hỏa ngục mãi mãi nếu lúc sống không phải là một tín đồ, và điều này lại càng không phù hợp với khoa học thực tiễn. Đối với Phật giáo, nhân - quả là quá trình vận hành vượt không gian lẫn thời gian, nhân - quả là vô thỉ vô chung, không có điểm khởi đầu thì điểm kết thúc cũng không. Con gà đẻ ra quả trứng và quả trứng lại nở ra con gà, không có cái nào trước, cái nào sau, cứ vận hành xuyên suốt tương tục.
 
Ở một góc độ khác, đức Phật khích lệ chúng ta nên nhìn nhận nhân - quả thông qua quá trình luân chuyển của sự vật, hiện tượng. Nước được đun nóng, bốc hơi bay lên gặp không khí lạnh tạo thành nước mưa, rơi xuống thấm vào lòng đất trở thành mạch nước ngầm cung cấp cho mọi sinh hoạt của con người. Nước ở Bắc cực được cấu tạo dưới dạng băng tuyết, nước ở không trung được định hình dưới dạng mây. Do đó, nước chỉ thay đổi hình dạng chứ không mất đi. Con người cũng thế, đến với thế gian từ một thế giới khác và khi lìa đời cũng tùy theo nhân - quả, tội - phước mà đầu thai vào các cảnh giới cao - thấp, vui - khổ khác nhau. Có sáu thế giới khác nhau, bao gồm: các cõi Trời, nếu lúc sống chuyên hành thiện; A Tu La, có phước ngang cõi Trời nhưng người nam thì hình thù xấu xí, hung dữ vì tâm ôm nhiều sân hận, ngược lại người nữ vô cùng xinh đẹp; Cõi Người là nơi chúng sinh có đủ phước báu và các loại tội nghiệp; Súc Sinh chịu quả báo cho một quá khứ tạo tội sát hại sinh linh và si mê; Ngạ Quỷ chịu thọ báo đói khát, thân hình xấu xí vì kiếp trước tham lam, bỏn xẻn, không bố thí, làm phước và chỉ biết sống cho riêng mình; Địa Ngục là cảnh giới chịu quả báo hoàn toàn thống khổ vì quá khứ sống quá tàn ác, không tin nhân - quả, tà kiến, hại người, sát vật.
 
Trên bình diện đời sống nhân sinh, đức Phật khuyến khích chúng ta nên suy ngẫm về hậu quả mà mình đang thọ lãnh. Phá rừng, tàn hoại môi sinh, sát sinh hại vật, lối sống xa xỉ, phung phí, băng hoại đạo đức bằng những tệ nạn hiện hành là nguyên nhân dẫn đến thiên tai, chiến tranh, khủng bố, tật bệnh, nghèo đói và nhiều hệ lụy khác. Nếu tiếp diễn đời sống như thế, trong tương lai mức độ thảm họa về thiên tai, nhân tai sẽ rất lớn. Thậm chí, hậu quả của nó được các nhà khoa học cảnh báo bằng các thông số hiểm họa hết sức nguy hiểm. Tình trạng hâm nóng toàn cầu được cảnh báo như một thử thách cho quá trình phát triển kinh tế, đặc biệt là quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa ở những nước đang phát triển. Liên hợp quốc cảnh báo các thành phố lớn trên thế giới đang có nguy cơ trở thành chiến trường trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Các thành phố trên thế giới chỉ chiếm 2% diện tích trái đất nhưng thải ra tới 70% lượng khí thải toàn cầu. Xu hướng đô thị hóa vẫn đang gia tăng ước tính đến năm 2030, khoảng 59% dân số trẻ sống tại thành phố và điều đó có tác hại không nhỏ đến môi trường, trong đó có con người. Hệ quả là mất cân bằng dân số và tệ nạn xã hội sẽ có cơ hội hoành hành, phát triển như một thách thức của thời đại.
 
Đứng về phương diện đạo đức, đức Phật khuyến tấn chúng ta sống theo năm chuẩn mực đạo đức, bao gồm: không sát sinh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, không sử dụng chất gây say nghiện.
 
Bản chất con người có ba đặc tính căn bản: Phật tính, Nhân tính và Thú tính. Người nào mang nhiều hạt giống Phật tính, người đó có đủ trí tuệ và khả năng để làm chủ cũng như chuyển hóa xúc cảm là rất lớn; Người có hạt giống nhân tính nổi trội sẽ trở thành những nhà giáo dục, nhà đạo đức và nhà tu hành mẫu mực; hạng người còn lại mạnh về thú tính, nên suy nghĩ, hành động, nói năng thường sai đạo lý và mang nhiều nỗi bất hạnh đến cho tự thân cũng như tha nhân.
 
Đức Phật khích lệ chúng ta nên nuôi dưỡng, phát triển Phật tính và Nhân tính bằng cách không sát sinh, hại vật. Một mặt để tôn trọng sự sống, bảo vệ tính công bằng; mặt còn lại tránh quả báo đau khổ trong tương lai, vì khi giết hại một chúng sinh đồng nghĩa với việc giết chết một vị Phật tương lai. Đức Phật từng khẳng định: “Ta là Phật đã thành, chúng sanh là Phật sẽ thành”. Tại sao ta có thể hại người, sát vật trong khi ta không hề mong muốn điều đó xảy ra với mình? Do đó, sát sinh là vô lý và bất nhân.
 
Trên bình diện nhân - quả, đức Phật khuyên chúng ta nên suy ngẫm về quả báo xấu có thể xảy ra trong tương lai nếu ta sát sinh. Vì một chúng sinh khi có mặt tại thế gian, trước đó đã trải qua vô số đời sống khác nhau với nhiều hình tướng khác nhau, môi trường sống khác nhau và tương lai sẽ tiếp diễn như thế theo dòng chảy bất tận của thời gian. Điều đó khẳng định rằng, tất cả mọi loài, bao gồm con người đều có mối tương quan mật thiết với nhau và việc cướp đi mạng sống một con vật đồng nghĩa với việc giết chết cha mẹ hay người thân của mình trong quá khứ.
 
Sát hại một con vật dù nguyên nhân có chính đáng đi chăng nữa thì hậu quả về bệnh tật, chết yểu và bị kẻ thù giết lại là điều khó tránh trong tương lai. Suy ngẫm sâu sắc như thế, để ta dừng ngay hành động!
 
Phương diện đạo đức thứ hai mà đức Phật đề cập đến, đó là không trộm cắp. Trộm cắp được xem như là một căn bệnh phổ biến của con người. Trộm cắp, tùy theo đối tượng, hoàn cảnh mà được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau từ thô đến tế, hoặc cướp giật công khai hoặc buôn bán gian lận hoặc sử dụng chức quyền thâu tóm của cải từ mọi nguồn lực. Nếu trộm cắp chưa được pháp luật phát hiện thì tòa án lương tâm cũng không tha, theo đó tâm lý trở nên lo sợ, bất an và sống những ngày chui lủi. Ngược lại, nếu phải vào tù thì điều đó không có gì tốt đẹp cho một kiếp người, bởi lẽ, không một xã hội nào chấp nhận người trộm cắp. Lòng tham là nguồn gốc sinh khởi trộm cắp, còn “ít muốn, biết đủ” là phương pháp đưa đến an vui, hạnh phúc với những gì mình đang có trong hiện tại. Và cần ý thức sâu sắc rằng nếu đời sống cứ trôi qua trong toan tính, giành giật, bất an… thì việc có thêm nhiều vật chất cũng chẳng có ích gì. Dù sao ta cũng không thể mang theo mọi thứ khi thần chết gõ cửa. Đức Phật khuyên ta nên bố thí từ ba nguồn lực, bao gồm: của cải vật chất, những phương pháp chuyển hóa nỗi khổ, niềm đau và đem lại sự bình yên, niềm tin cho những ai đang trong cơn thất vọng, sợ hãi.
 
Phương diện đạo đức thứ ba được đức Phật đề cập đến, đó là không tà dâm. Yếu tố hạnh phúc gia đình được Đức Phật đề cập riêng cho người cư sĩ tại gia, trong hai trường hợp trước và sau khi kết hôn, thông qua việc không thử trái cấm trước khi kết hôn và sống chung thủy một vợ, một chồng. Quan hệ tình dục bừa bãi trước hôn nhân, có thể trước mắt ta không thấy được hậu quả lâu dài vì cảm thọ từ các giác quan mang lại hết sức hưng phấn và theo đó đánh mất lý trí sáng suốt. Một thời gian sau rắc rối có mặt, buộc phải phá thai vì mang thai ngoài ý muốn và vấn đề này phần lớn làm cho người phụ nữ bị tổn thương về thể chất lẫn tinh thần, một số trường hợp dẫn đến vô sinh do nhiều nguyên nhân khác nhau. Vấn đề lây nhiễm các căn bệnh thế kỷ cũng không ngoại lệ. Và như thế, việc thỏa mãn sự thèm khát thân xác trong vài chục phút đã phải trả một cái giá đắt mà suốt cuộc đời còn lại sống trong ân hận, đau khổ.
 
Phương diện thứ tư là không nói dối, bao gồm: không nói lưỡi đôi chiều, không nói lời hung ác, không nói thêu dệt. Ông Bà ta thường dạy: “Sự thật thì mất lòng” hoặc “Uốn lưỡi bảy lần trước khi nói”. Người xưa đã đúc kết bài học đạo lý ấy từ đời sống đạo đức. Có lẽ, họ cũng đã từng sống như thế trong một xã hội xưa rất trọng chữ Tín, nếu ăn nói không thật thà sẽ bị cộng đồng lên án, tẩy chay, một số nơi còn áp dụng những hình thức xử phạt, răn đe mang tính giáo dục rất nghiêm khắc. Bởi lẽ, nói dối thể hiện một tâm hồn không trong sáng và điều đó không tốt đẹp dành cho những thế hệ con cháu sau này.
 
Đức Phật khuyên ta nên nói những gì tốt cho người, lợi mình và nói đúng sự thật, không thêm bớt, với mục đích đảm bảo chữ Tín trong các lĩnh vực làm ăn, xã giao cũng như thiết lập tính đoàn kết trong xã hội.
 
Phương diện cuối cùng là không được sử dụng chất gây nghiện, đức Phật đã đề cập đến cách đây gần 26 thế kỷ và mang tính chất như một lời cảnh báo. Trước khi cầm ly rượu ta có thể tưởng tượng đến tình trạng say xỉn, lời nói thô lỗ, hành động bất chính, đó là chưa kể đến việc hao tổn đến sức khỏe, trí tuệ và tài sản, gây ra đau khổ, bất an cho bản thân, gia đình và xã hội… Hiệu dụng của việc không sử dụng chất gây nghiện là bảo vệ sức khỏe, trí tuệ của bản thân và góp phần gìn giữ an ninh, trật tự xã hội một cách lâu dài.
 
Nền tảng an vui tự thân, phúc lạc hòa thuận trong gia đình, an ninh cho xã hội được bắt nguồn từ việc thực hành 5 yếu tố đạo đức trên. Cuộc sống hiện tại ta không bị các hệ quả xấu do chủ nghĩa hưởng thụ chi phối và xa hơn nữa là cơ hội tái sinh trở lại làm người ở kiếp sau có đầy đủ phước báu, trí tuệ và mọi quyền lợi của kiếp người nói chung. Những ai không đủ trình độ nhận thức hoặc thiếu khả năng làm chủ xúc cảm sẽ có nguy cơ phá hoại 5 căn bản đạo đức này và hệ quả xấu sẽ xảy ra theo chiều hướng tiếp diễn vị lai và cơ hội không được tái sinh trở lại làm người ở kiếp tiếp theo là điều khó tránh khỏi. Khoan nói đến tương lai, hãy nhìn ngay hiện tại, số phận con người bị định đoạt bằng những trận động đất, sóng thần, bão lũ, dịch bệnh, nạn phá thai, bạo lực học đường, bạo hành gia đình, và các tệ nạn khác mà hung thủ không ai khác ngoài chúng ta. Cho nên, trong Kinh Phật mới có câu “Bồ-tát sợ nhân, chúng sanh sợ quả”. Vì sợ quả báo đau khổ nên Bồ-tát (Người trí) nhất quyết không gây nhân xấu, trong khi đó, chúng ta vì không thấy được hậu quả tồi tệ phải hứng chịu trong tương lai nên ngây thơ tạo tội. Do đó, ta thường than van mỗi khi tai họa ập đến, ta còn tìm cách trốn tránh trách nhiệm về những việc làm trong quá khứ bằng cách cầu nguyện, van xin các Đấng sáng thế của các tôn giáo nhất Thần. Điều đó hoàn toàn là sai lầm. Thật ra, đó chỉ là quá trình tự làm, tự chịu và ta nên học cách chấp nhận nó, thừa nhận nó để đi tìm nguyên nhân. Khi biết được nguyên nhân là chúng ta đã giải quyết vấn đề hết một nửa, nửa còn lại thì ta sử dụng những phương pháp thực tiễn để triệt tiêu. Khi triệt tiêu được thì hạnh phúc có mặt và khôn ngoan hơn là tránh quả xấu bằng cách không gieo các nhân bất thiện.
 
Giá mà ta có thể sợ nhân như Bồ-tát thì quả báo đã không đến nỗi nào và những thảm họa cho ta một nhận thức sâu sắc rằng: “Hạnh phúc hay khổ đau đều do ta tự quyết định!”. Hãy luôn suy ngẫm về hậu quả trước khi bắt tay vào công việc, vì chỉ như thế mới hy vọng có quả vị tốt đẹp trong tương lai.
Tâm Tường
Từ khoá :

Viết bình luận

Lưu ý : Các ý kiến viết bằng ngoại ngữ, tiếng Việt không dấu hoặc có tính chất quảng cáo sẽ không được đăng.
Cám ơn sự đóng góp và quan tâm của quý vị.